تفسیری بر قطعه‌ی "ای ماه مهر" از آلبوم ابراهیم محسن چاوشی

 

"ای ماه مهر"، یک قطعه نوستالژیک است. قطعه ای برای بیان دردهای کودکانِ دیروز، از جمله حسین صفا و محسن چاوشی. این درد، هم جسمانی است هم روحی و هم ترس از آینده! به همین خاطر، کودکانِ دیروز و مردانِ امروز بهتر و بیشتر این قطعه را درک می کنند. اما در کلّیتِ آهنگ، روش ها و اِلِمان های بکارگیری شده در نظامِ آموزشی مورد نقد قرار گرفته است. "ماه مهر" در این شعر، استعاره از نظامِ آموزش و مدرسه است.

 

ای ماه مهر، زهر هلاهل/ بازآ که زنگ های ثلاثه/ روزی هزاربار بمیرند...

- شاعر، به دلیل رنجی که از حضور در مدرسه و خشمِ بزرگانِ آن می بُرده، فرا رسیدنِ فصل درس و کلاس را دوست ندارد و آن را مثل زهرِ هلاهل، تلخ می داند. معتقد است تمام کلاس ها و دروسِ هر روز، "اتلافِ وقت"ی بیش نیست چون از هدف خود دور افتاده اند. (زنگ های ثلاثه اشاره به تعدادِ زنگ های مدارس دبستان دارد) 

 

تا کودکان به وقت دبستان/ از ترس امتحان نهایی/ با نمره چهار بمیرند

- در اینجا اشاره به نمره 4، ایهامِ زیبایی دارد که هم به معنایِ نمره 4 در امتحانِ درسی است و هم به معنای نمره 4 در ماشین های اصلاحِ مو، که مراد شاعر در اینجا معنای دوم است. (هنوز جمله ی مدیرها و ناظم های آن زمان که می گفتند: برو موهایت را با چهار بزن بیا، در گوشِ مان است!) یک تنبیه رایجِ نمره کم در امتحانات آن زمان، تراشیدن موی سر بوده و شاعر از این رفتار گلایه می کند.

 

ای ماه مهر/ ماه بداخلاق/ با ایده های محکم و خلاق/ ما را بزن به خط کشی از چوب/ ما را بزن به ترکه ی مرطوب/ تا در درون کودکِ دیروز/ مردان بی شمار بمیرند

- ای ماهی که با فرا رسیدنت، بداخلاقی های معلم ها، مدیرها و ناظمان هم فرا می رسد. تنبیه ها و بداخلاقی هایی که سخت اند و با انواع روش ها اجرا می شوند. از زدنِ ساده با خطکش گرفته تا تنبیه با تَرکه ی خیس شده. (یک نمونه را هم من بگویم: گرفتنِ قسمت "خط ریش" کودک و بلند کردن او از زمین!!)

شاعر در ادامه از آسیبِ این تنبیه ها و بداخلاقی ها می گوید. می گوید این کارها باعث شدند ویژگی های مردانگیِ کودک از بین برود و "رشد" نکند. اعتماد به نفسِ او، شجاعت او، جرأت اعتراضِ او، محبتِ او و ...

 

دل، بادبادکی ست حصیری/ آهی که می وزد، دل ما را/ تا اوج می برد به اسیری/ با هر نخِ بریده، شهیدی ست/ دل های رفته را بگذارید/ در اوج افتخار بمیرند...

- دلِ کودک و دانش آموز، نرم و نازک است و از هیچ بدی و کینه و عُقده ای پُر نشده است. اما مدرسه و کلاس و رفتارها، کاری کرده که این دل با حسرتِ نداشته ها پُر و لبریز شود و با مِهر و محبت های دریغ شده، دِلمُرده شده است. (نخِ بریده یعنی دست های دریغ شده، محبتِ دریغ شده. همانطور که بادبادک با نخ زنده است، دل نیز به دست گیری و محبت زنده است).

 

در این کلاس های رفوزه/ لای کتاب های عجوزه/ ما چیستیم؟ بر در کوزه

- در اینجا شاعر از روش های تدریس، آنچه که به کودکان آموزش داده می شود و ثمره ی آن، گلایه می کند و می گوید کلاس ها و کتاب هایی که هیچ تناسبی با روحیاتِ دانش آموزان ندارند، بروز نیستند و کهنه و دِمُده شده اند، یک انسان کامل تحویل جامعه نمی دهند و ثمره ای ندارند.

 

سقّای علم، دست بجنبان/ تا گوش های تشنه، به دستِ/ چَک های آبدار بمیرند

- در اینجا، به کسی که باید گوش های تشنه ی کسب علم و دانش و فضیلت را با معرفت پُر کند، کنایه زده و می گوید به جای اینها چیزی که نصیبِ گوش هایمان شد، چَک های آبدار بود!

 

روزی هزاربار بگو آب/ روزی هزاربار بگو نان/ مادر، مرا ببَر به دبستان/ تا روی شاخه های جوانم/ گنجشک های توی دهانم/ روزی هزاربار بمیرند...

- می گوید پدر و مادر، ما را با هزار آرزو به مدرسه می فرستادند تا کودکی سالم و محصّل داشته باشند اما ثمره آن چه بود؟ سرمشق هایی تکراری و قدیمی، یادگیریِ محض درس ها بدونِ پرورشِ روح و زبانِ آدمیّت.

(شاعر در این قسمت، کودک و نوجوان را به درختی تشبیه کرده که شاخه هایش جوان است و با پرورش و مراقبتِ درست باید محکم و استوار شود. اما با عدم پرورشِ صحیح، از بین می رفته است. گنجشک های دهان نیز استعاره از کلامِ خوب است، هر آنچه که باید به صورت زبانی تقویت شود اما نمی شود).

 

مادر، مدادقرمزِ من کو؟/ کو لقمه های نان و پنیرم؟/ اخر چگونه بیست بگیرم؟/ وقتی که دست های فقیرم/ فردای درس آنهمه باید/ در جستجوی کار بمیرند؟ 

شاعر از زبانِ یک کودک فقیر و ندار صحبت می کند. کودک فقیر می گوید مادرم، همکلاسی هایم مدادهای رنگارنگ دارند، با لقمه ای نان و پنیر می آیند مدرسه، ولی چرا من اینها را ندارم؟

چرا باید برای نمره ی عالی و تحصیل تلاش کنم؟ چرا باید به دنبال مدرک بروم وقتی مهارتی نیاموخته ام و پس از تحصیل، هیچ بازارِ کار و شغلی وجود ندارد...

 

برای خواندن بقیه ی تفاسیر آثار محسن چاوشی در قسمت دسته بندیها "شعر و موسیقی" را انتخاب کنید.