مختار ثقفى قهرمانى شرافتمند یا شارلاتانی فرصت طلب؟
مختار ثقفى پایه ریز اولین فرقه شیعه در ایران به نام شیعه کیساییه بود که در قرنهاى اول تاریخ اسلام تعداد زیادى از ایرانیان را به خود جذب کرده بود که بعدها توسط مذهب شیعه زیدیه جایگزین شد.درباره مختار و فرقه منسوب به او یعنى مختاریه یا کیسانیهنوبختی از علمای شیعه در کتاب خود «فرق الشیعة» صفحه ٥٨ می نویسد: گروهی معتقد به امامت محمد بن حنفیه فرزند علی بن ابی طالب شدند که در روز بصره (جنگ جمل) پرچمدار پدرش بود. جدا از دو برادرش (حسن و حسین) و علت نامگذاری این گروه به کیسانیه این بود که رئیسشان مختار بن ابی عبید ثقفی بود که کیسان لقب داشت و او همان کسی است که به خونخواهی حسین برخاست و قاتلان او را کشت، و ادعا می کرد محمد بن حنفیه او را به این کار امر نموده است و امام و جانشین پدرش می باشد. متن عربى: وفرقة قالت بإمامة محمد بن علی بن أبی طالب ابن الحنفیة بعد علی لأنه کان صاحب رایة أبیه یوم البصرة دون أخویه الحسن والحسین، فسموا الکیسانیة، وهم المختاریة (أیضا). وإنما سموا بذلک لأن رئیسهم الذی دعاهم لذلک کان المختار بن أبی عبید وکان لقبه کیسان، وهو الذی طلب بدم الحسین ابن علی علی وثأره حتى قتل من قتلته وغیرهم من قتل وأدعى أن محمد بن الحنفیة أمره بذلک وأنه الإمام بعد أبیهمنبع: فرق الشیعه، أبومحمد الحسن بن موسى النوبختی، صفحه ٥٨ لینک صفحه کتاب از ویکى مصدر.
پس از نوبختى سرى به یکى از بزرگترین روحانیون مسلمان یعنى محمد بن عبدالکریم شهرستانى صاحب کتاب بسیار معروف الملل و النحل میزنیم که ببینیم در مورد فرقه کیسائیه و امامت محمد بن حنفیه چه نوشته است.شهرستانى در کتاب خود از کیسانیه به عنوان اولین فرقه از فرق شیعه در کتاب ملل و نحل یاد کرده است که به خود روایت و ترجمه اش میپردازیم.متن عربى روایت:اختلفوا بعد علیّ رضی اللّه عنه، فمنهم من قال إنه نص على ابنه محمد بن الحنفیّة، و هؤلاء هم الکیسانیة، ثم اختلفوا بعده، فمنهم من قال إنه لم یمت، و یرجع فیملأ الأرض عدلا، و منهم من قال إنه مات، و انتقلت الإمامة بعده إلى ابنه أبی هاشم، و افترق هؤلاء، فمنهم من قال الإمامة بقیت فی عقبه وصیة بعد وصیة، و منهم من قال إنها انتقلت إلى غیره، اختلفوا فی ذلک الغیر، فمنهم من قال هو بیان بن سمعان النهدی، و منهم من قال هو علیّ بن عبد اللّه بن عبّاس، و منهم من قال هو عبد اللّه بن حرب الکندی، و منهم من قال هو عبد اللّه بن معاویة بن عبد اللّه بن جعفر بن أبی طالب، و هؤلاء کلهم یقولون إن الدین طاعة رجل، و یتأوّلون أحکام الشرع کلها على شخص معیّن کما ستأتی مذاهبهم.ترجمه: شیعیان بعد از على بن ابى طالب دچار اختلاف شدند و عده اى از آنها به نص در امامت محمد حنفیه فرزند على معتقد بودند که این گروه کیسانیه نام داشتند و بعد از آن دچار اختلاف و انشعاب شدند عده اى میگفتند که او نمرده و روزى بازخواهد گشت و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد عده اى دیگر قائل بر این بودند که امامت او به پسرش ابی هاشم منتقل شده، عده اى دیگر معتقد بودند این امامت بعد از او به شخصى دیگر منتقل شده است و در آن اختلاف دیگرى داشتند و عده اى میگفتند بیان بن سمعان النهدی امام است عده اى دیگر به امامت اشخاصى دیگر معتقد شدند : علیّ بن عبد اللّه بن عبّاس، عبد اللّه بن حرب الکندی، عبد اللّه بن معاویة بن عبد اللّه بن جعفر بن أبی طالبمنبع: الملل و النحل، محمد بن عبدالکریم شهرستانی جلد ١ صفحه ٣٧ .
پس همانطور که دیدید اصلا نامى از امامت حسن یا حسین در کار نبوده است و مختار ثقفى هم طبق همین قاعده نمیتوانسته قائل به امامت هریک ازین دو شود و طبعا سراغ کسى میرود که اجماع مردم بر آن باشد یعنى همان محمد بن حنفیه.محمد بن جریر طبرى مورخ بزرگ تاریخ اسلام نوشته است :محمد بن حنفیه در مکه توسط عبدالله ابن زبیر اسیر میشود و تهدید می شود که اگر با او (زبیر) بیعت نکند در آتش نابود خواهد شد محمد بن حنیفه موفق می شود پیامی برای مختار در کوفه برای کمک بفرستد. مختار افرادش را به آنجا می فرستد، آنها وارد مکه میشوند و محمد حنفیه و یارانش را آزاد می سازند.منبع: تاریخ الطبری جلد ٦ صفحات ٧٦ و ٧٧ لینک از سایت المکتبة الشاملة.
بازهم میبینید که در اینجا زبیر به سراغ شخصى میرود که اجماع شیعیان بعنوان امام بر او بوده است(محمد بن حتفیه) و او را تحت فشاربراى بیعت با خود قرار میدهد و وى نیز ازمختار طلب حمایت میکند زیرا حسن و حسین بن على با دریافت جریه سالانههنگفت خود از خلیفه راه عافیت را برگزیده بودند کما اینکه قبلا به آن اشاره کرده ایم.حال ببینیم که علماى بزرگ شیعه نظرشان در مورد شخصیت مختار ثقفى چیست و چه چیزهائى در مورد وى نوشته اند.
شریف مرتضى علم الهدى از علماى بزرگ شیعه در کتاب معروف خود به نام تنزیه الأنبیاء مینویسد:
متن عربى: فأشار المختار على عمه ان یوثقه ویسیر به إلى معاویة على أن یطعمه خراج جوخی سنة. فأبی علیه وقال للمختار: قبح الله رأیک أنا عامل أبیه وقد أئتمننی وشرفنی
ترجمه : مختار ثقفی تصمیم داشته است که امام حسین را دستگیر کند و در مقابل گرفتن خراج یک سال او را تحویل معاویه دهد.
منبع: تنزیه الأنبیاء تالیف : السید الشریف المرتضی، صفحه ٢٢٢ ، ناشر : انتشارات الشریف المرتضى-قم
لینک این صفحه کتاب در سایت مرکز الأبحاث العقائدیة:
در ادامه بررسى کتاب هاى علماى شیعه در مورد شخصیت #مختار_ثقفى سرى میزنیم به یکى از نامدارترین علماى این مذهب به نام محمد جواد مغنیة،
ایشان در کتاب معروف خود به نام الشیعه فی المیزان در مورد مختار مینویسد:
متن عربى: أن الرجل کان من طلاب الحکم، وعشاق الإمارات، وأنه بایع ابن الزبیر طمعا أن یولیه الکوفة، … أما طلبه لثأر الحسین (ع) فکان لمجرد الدعایة
ترجمه: مختار عاشق مال و قدرت بود و با زبیر بیعت کرد تا او را والى کوفه کند، و اما ادعایش در انتقام خون حسین تنها یک ادعا و لاف سیاسى بود.
لینک صفحه کتاب در سایت المکتبة الشیعة
منبع: الشیعه فی المیزان ، تالیف: محمدجواد مغنیة ص ١٠٥، ناشر: دارالشروق
اما یکى از جالبترین نظرات در مورد مختار ثقفى و شخصیتش را بزرگترین و معتبرترین کتاب رجالى شیعیان به نام رجال کشى میباشد که بزرگترین روحانى تاریخ شیعیان یعنى شیخ طوسى آنرا تالیف کرده است.
در اختیار معرفة الرجال یا همان رجال الکشی روایتى که در ادامه نوشته میشود، آمده است:
متن عربى روایت:محمد بن الحسن وعثمان بن حامد، قالا حدثنا محمد بن یزداد الرازی، عن محمد بن الحسین بن أبی الخطاب، عن عبد الله المزخرف، عن حبیب الخثعمی، عن أبی عبد الله(ع) قال کان المختار یکذب علی علی بن الحسین.
ترجمه: شیخ طوسى این روایت را از زبان امام صادق نوشته است که میگوید: مختار شخصى دروغگو بود که به على بن الحسین(امام سجاد) دروغ میگفت.
طوسى در این کتاب روایات مختار را بدلیل دروغگو بودن او غیر قابل قبول میداند.
منبع: اختیار معرفة الرجال(رجال الکشی)، تالیف : شیخ الطوسی، صفحه ١٢٥ ، محقق: السید مهدی الرّجائی صححه و علق علیه و قدم له و وضع فهارسه حسن المصطفوی، ناشر:انتشارات مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مشهد
لینک صفحه کتاب در سایت کتابخانه مدرسه فقاهت(کتابخانه مجازى حوزه)
- ۹۸/۰۶/۱۴